Termin „psychoterapia poznawczo-behawioralna” zawiera trzy słowa, ale żeby lepiej poznać jego znaczenie, należy również wprowadzić czwarte pojęcie – „psychologia poznawcza”.
Psychoterapia sama w sobie, to leczenie zaburzeń metodami psychologicznymi. Jest to świadome i zamierzone zastosowanie wywodzących się z uznanych zasad psychologii metod klinicznych i postaw interpersonalnych. Stosuje się je w celu pomagania ludziom w modyfikacji ich zachowań, procesów poznawczych, emocji i/lub innych cech osobowych w kierunku, który korzystający z terapii uważają za pożądany (Norcross, 1990).
Terapia poznawczo-behawioralna zakłada, iż procesy uczenia się, determinują zachowania (terapia behawioralna), nabywanie oraz utrwalanie przekonań i sposobu widzenia świata (terapia poznawcza).
Główne metody terapii to wygaszanie i/lub hamowanie zachowań dysfunkcjonalnych z wykorzystaniem wzmocnień pozytywnych i negatywnych, zgodnie z modelami warunkowania klasycznego lub instrumentalnego. Ważne jest także tzw. Modelowanie zachowań pożądanych, zakładające proces uczenia się przez obserwację.
Testowanie i nabywanie nowych zachowań zazwyczaj odbywa się w realnym życiu pacjenta, ale w przypadku specyficznych zaburzeń także w formie ekspozycji wyobraźni. Terapeutę behawioralnego interesuje nie tyle powód zachowania pacjenta, co CEL jego zachowania. Nie „dlaczego” się tak zachowuje, tylko „ w jakim celu”.
Oczywiście każdy pacjent jest inny i psychoterapeuta podchodzi do klienta zawsze w sposób indywidualny. Specjalista dostosowuje formy działania bezpośrednio do danej osoby. Dlatego właśnie tak ważne jest, by podczas psychoterapii być szczerym i swobodnym – wtedy możliwe jest nawiązanie tzw. „więzi psychoterapeutycznej”, dzięki której proces terapii przebiega dużo lepiej.
Terapia poznawczo-behawioralna stara się łączyć istniejące teorie powstawania zaburzeń z wiedzą z różnych dziedzin psychologii, medycyny, nauk społecznych. Jest właściwą formą pomocy dla większości występujących wśród ludzi zaburzeń. Może być wykorzystywana zarówno w przypadku pracy nad bardzo trudnymi sprawami, jak i w sytuacjach, w których dana osoba po prostu chce poprawić jakość swojego życia. Nie jest (jak w przypadku psychoanalizy) nieograniczona w czasie. Ta forma pomocy jest zazwyczaj określona w pewnych ramach czasowych, pacjent dowiaduje się, jakie są jej zasady, otrzymuje prace domowe i różne zadania do wykonania. Dzięki temu zmienia się nie tylko jego myślenie, ale i zachowanie.
Taka forma pomocy umożliwia podejście do danego klienta w sposób holistyczny. Psychoterapia poznawczo-behawioralna jest jedną z najbardziej skutecznych form pomagania człowiekowi. Warto spróbować takiej formy pracy z pacjentem, gdyż skupia się ona na wielu aspektach, zwraca uwagę na człowieka w sposób bardzo rozległy, nie ogranicza się tylko na przeszłości. Łączy przeszłość z teraźniejszością i przyszłością. Skupia w sobie różne formy terapeutyczne, które są charakterystyczne także dla innych nurtów. Dzięki niej, pacjentowi można pomóc w sposób bardzo rozległy, holistyczny, nie skupiając się tylko na jednym problemie.